Orta Doğu çöllerinde, 8.000 yıldan daha uzun bir müddet evvel kayalık yere oyulmuş, çöl uçurtmaları olarak bilinen devasa yapılar bulunuyor. Yeni bir çalışmada arkeologlar, eski insanların bu devasa yapıları nasıl inşa etmeyi başardıklarını detaylarıyla anlatan, dünyanın en eski mimari planlarını keşfettiler.
Çöl uçurtmaları, 1920’lerde, uçakların çöllerin üzerinden uçmaya başlaması ve görüntüdeki olağandışı desenleri fark etmesinin akabinde tanımlandı. Arkeologlar uzun yıllardır bu yapıların hedefleri konusunda kararsız kalmış olsa da, artık bunların ceylan, antilop ve başka av hayvanları sürülerini tuzağa düşürmek için göç yolları boyunca yerleştirilen hayvan tuzakları olarak kullanıldığına inanılıyor.
Çöl uçurtmaları nasıl ortaya çıktı?
Bu yapılar, temel olarak, 5 kilometre uzunluğa kadar çıkabilen, yer düzeyinden neredeyse fark edilmeyen, lakin üstten bakıldığında devasa bir desen üzere görünen kaya ve toprak duvarlar. Ölçekleri göz önüne alındığında, tarih öncesi insanların yapıları havadan görmeden nasıl tasarlayıp oluşturdukları daha evvel bilinmiyordu. Fakat nispi olarak kısa bir müddet evvel Ürdün ve Suudi Arabistan’da iki gravürün bulunması bunu açıklamaya yardımcı oluyor.
Suudi Arabistan’daki Zebel az-Zilliyat’ta, en az 8.000 yaşında olan ve ortalarında yaklaşık 3,5 kilometre uzaklık bulunan iki çöl uçurtması yer alıyor. Araştırmacılar burada ayrıyeten çöl uçurtmalarının ölçekli planları üzere görünen 382 santimetre uzunluğunda gravürler buldular. Şayet gravürlerin gayesini yanlışsız yorumladılarsa, bu, gravürlerin insanlık tarihinin bilinen en eski ölçekli planları oldukları manasına geliyor.
İnsanların tarımda ustalaşmaya ve sistemli medeniyetler kurmaya başladığı bu periyot, insanlık tarihinde çok kıymetli bir yere sahip. Araştırmacılar, bu mimari planların keşfedilmesinin insan zekasında bir dönüm noktası üzere göründüğünü savunuyorlar. Gravürler, çöl uçurtmalarının özensiz bir biçimde inşa edilmesi yerine, soyut niyet ve bahadır hayal gücü gerektiren nizamlı bir halde bir ortaya getirildiklerini gösteriyor.
Çalışmanın müellifleri makalelerinde, “Bu temsiller, insanın eski çağlardaki yer, bağlantı ve toplumsal faaliyetlere ait muhakemesinin evrimine yeni bir ışık tutuyor” diyor ve devam ediyor: “İnsan yapıları binlerce yıldır doğal alanları değiştirmiş olsa da, Mezopotamya ve Eski Mısır’ın okuryazar uygarlıklarından önceye dayanan çok az plan yahut harita var. Büyük bir alanı küçük, iki boyutlu bir yüzeye aktarabilme yeteneği, akıllı davranışta bir dönüm noktasını temsil ediyor. Bu çeşit yapılar yalnızca havadan bir bütün olarak görülebiliyor, lakin bu, alanın o vakitlerde görülemeyen bir biçimde temsil edilmesini gerektiriyor.”
Çalışma PLOS ONE mecmuasında yayınlandı.